حاج محمد حسن کوزه کنانی (متولد 1152 قمری، وفات 1250 قمری) یکی از شخصیتهای برجسته عرفانی و مذهبی ایران به شمار میآید. او به عنوان یک عارف معروف در شهر نایین در استان اصفهان شناخته میشود و به دلیل ارتباط نزدیکش با طریقت پیر عبدالوهاب نایینی، ملقب به پیر به عنوان جانشین وی نیز شناخته شده است. این شخصیت بزرگ عرفانی، اصالتاً آذربایجانی است و به فرزند محمد حسن تاجری تبریزی تعلق دارد که برای توسعه کسب و کار خود به یزد مهاجرت کرده بود.
حاج محمد حسن کوزه کنانی در طول زندگی خود به عنوان یک عارف و راهنما شناخته میشد و در این مسیر تأثیرات عمیقی بر روی مریدان و پیروان خود گذاشته است. او در مصلای نایین اصفهان دفن شده و در زمان سلطنت محمد میرزای قاجار، سومین پادشاه سلسله قاجار پیشبینیهایی درباره آینده سیاسی و اجتماعی کشور کرده بود. این پیش بینیها به حدی اعتبار داشت که پس از وفات حاج محمد حسن کوزه کنانی، محمد میرزای قاجار به پاس احترام و قدردانی از او، دستور به ساخت بقعهای جدید بر سر مزارش داد.
نوادگان معروف حاج محمد حسن کوزه کنانی، حاج محمد علی پیرزاده نایینی( از عارفان روشنفکر مشهور دوران قاجار) و حاج محمد حسین پیرزاده هستند که هر دو از شخصیتهای معروف و مورد احترام در تاریخ ادبیات و فرهنگ ایران به شمار میآیند. ادوارد گرانویل براون، مورخ، شرق شناس، ایران شناس و ادیب برجسته بریتانیایی به این دو نفر توجه و احترام ویژهای داشت و در آثار خود به ذکر آنها پرداخته است. از حاج محمد علی پیرزاده نایینی، سفرنامهای دو جلدی به یادگار مانده که میتواند به عنوان منبعی ارزشمند برای مطالعه تاریخ و فرهنگ آن دوران مورد استفاده قرار گیرد.
حاج محمد حسن کوزه کنانی در سال 1213 هجری شمسی در سن 94 سالگی باغ مصلی نائین استان اصفهان در کنار مراد خود، پیر عبدالوهاب، به خاک سپرده شد. یکی از مریدان وفادار او، حاج علی بی دندان، نیز در جوار وی آرامیده است.
پیشینه ساخت باغ مصلی نائین به عصر قاجاریه بر می گردد، آن زمان که فرزند ولیعهد، محمد میرزای قاجار برای سفر از کرمان عازم تهران می شود. زمانی که به این محل می رسد با حاج محمد حسن کوزه کنانی دیدار کرده است و او بر تخت نشستنش را پیش بینی می کند. زمانی که آینده نگری ها به حقیقت می پیوندد، محمد شاه به جهت قدردانی از این مرد بزرگ، فرمان می دهد بر محل دفن او آرامگاهی احداث کنند.
در قسمت زیرین گنبد، آرامگاه میر عبدالوهاب و محمد حسن کوزه کنانی وجود دارد. عبدالوهاب یکی از عارفان معروف و جد بزرگ خاندان پیرنیا بود که در سال 1212 هجری به این مکان آورده شد. تاریخ مزار محمد حسن کوزه کنانی نیز به سال 1250 قمری برمی گردد.