محمدتقی زهتابی در 22 آذرماه سال 1302 شمسی در شهر شبستر در یك خانواده‌ مذهبی دیده به جهان گشود. در شش سالگی به آموختن قرآن شروع كرد و در 1309 وارد تنها مدرسه‌ دولتی شبستر شد و در سال 1315 تحصیلات ابتدایی خود را تمام كرد. در شهریور ۱۳۱۷ زمانی که ۱۵ سال سن داشت، به تبریز آمد و نزد برادر بزرگترش سکونت گزید.

پس از پایان تحصیلات ابتدایی، دو سال در نزد پدر مرحومش به كار زهتابی مشغول شد و در سال 1317 برای ادامه‌ تحصیل به تبریز رفت و به دبیرستان فیوضات و سپس به دانش سرای پسران وارد شد. از سال 1323 در دبیرستان‌ های رشدیه و ادب تبریز به تدریس زبان عربی و ادبیات فارسی پرداخت.

در سال 1325 وارد دانشگاه تبریز شد و به دنبال ماجراهای سیاسی منطقه، در سال 1327 مجبور به ترك وطن و مهاجرت به شوروی سابق گردید. به محض ورود به شوروی، جهت اقامت اجباری، به سیبری منتقل شد و سه سال بعد به شهر دوشنبه انتقال یافت و در سال 1954 (1333) توانست خود را به شهر باكو برساند و در دانشكده‌ ادبیات باكو مشغول به تحصیل شود.

از همین سال به عضویت هیأت علمی دانشكده‌ خاورشناسی باكو منصوب شد و در آن دانشكده به تدریس زبان و ادبیات عربی پرداخت. رساله‌ی دكترای خود را با دفاع از رساله‌اش با عنوان «زندگی و خلاقیت ابو نواس» درسال 1969 اخذ كرد و دو سال بعد به مقام دانشیاری رسید. در همین سال‌ ها با خانم دكتر خاور اصلان محقق زبان و ادبیات آذری ازدواج كرد و چند سال بعد، به دنبال بازی‌ های سیاسی قرن، به عنوان «ناراضی» از شوروی اخراج گردید و به آلمان و سپس به بغداد رفت.

تا سال 1358 در دانشگاه بغداد به تدریس دروس «زبان‌ های كهن تركی» و «زبان و ادبیات فارسی» پرداخت. در سال 1357 از آن دانشگاه درجه‌ «پروفسوری» كسب كرد و در تیرماه سال 1358 به ایران برگشت و در دانشگاه تبریز با درجه‌ استادی مشغول تدریس «زبان و ادبیات تركی آذری» و «زبان و ادبیات عربی» شد.

آخرین اثر وی «تاریخ كهن تركان باستانی ایران» نام دارد كه چند ماه پیش در تهران از چاپ خارج شد كه حاوی بررسی نكات و یافته‌ های نوینی در تركی‌ پژوهی و ایران‌ شناسی است. از آثار قلمی وی می‌توان به كتاب‌ های «علم‌ المعانی» یا «اكسیكولوژی» (تبریز-1371)، «مبانی نظری عروض» (زنجان-1376)، «زبان ادبی آذری معاصر» (تبریز-1370) اشاره كرد.

محمدتقی زهتابی، در سال‌ هایی كه در بغداد می‌زیست دو كتاب «قواعد الفارسیه» و «جنایات 2500 ساله‌ شاهان ایران» را منتشر ساخت و مجله‌ی «ارك» و روزنامه‌ «اتحاد یولو» را پی‌ریزی كرد كه چندین شماره از آن انتشار یافته است. گذشته از این آثار، از آن مرحوم چندین منظومه‌ گرانسنگ به زبان تركی آذری برجای مانده است كه جایگاه والایی در ادب معاصر آذربایجان دارد.

مانند منظومه‌ حماسی پرحجم «باغبان ائل اوغلو» كه ناظر بر مبارزات و ماجراهای حیات پرفراز و نشیب مرحوم حسین خان باغبان از سركردگان و مدافعان شهر تبریز در دوره‌ مشروطه است. وی به شكل بسیار حسرت بار و اندوه ناكی به دست عمال بیگانگان در خیابان‌ های تبریز شهید شد.

دو مجموعه شعر «پروانه نین سرگذشتی» و «بذ قالاسیندا» و كتاب «قشقایی كؤچور» نیز از آثاری است كه در میان آذربایجانیان و تركی آشنایان دست به دست می‌گردد.

آثار برجای مانده از این دانشمند متواضع آذربایجانی، تنها بخشی از وجوه علمی و اندیشگی و فرهنگی او را تشكیل می‌دهد و نشانگر آن است كه آن مرحوم، دانشمندی چند بعدی و كثیرالجهت بود.

آثار قلمی او كه شاید كمتر از یك چهارم آن تاكنون انتشار یافته است، از منابع غنی و سرشار تحقیقات زبان و ادبیات تركی آذری به شمار می‌رود. جا دارد كه اداره‌ كل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان، اقدام جدی در تدوین و نشر آثار بدیع این دانشمند فقید به عمل آورد.

پروفسور زهتابی در کتاب تاریخ دیرین ترکان ایران با دلایل و مدارک مستند ثابت میکند که از هفت هزار سال قبل، یعنی زمانی ترک ها در آذربایجان و اطراف آن زندگی کرده اند و خدمات زیادی به تمدن بشری ارائه کرده اند. از مهمترین اقوام ترک آن زمان میتوان به سومرها ، ایلامی ها، کاسی ها، قوتتی ها، خزرها، لولوبی ها، کاسپی ها، اورارتو ها و … اشاره کرد.

اینها کسانی بودند که اختراعات مهمی همچون خط و چرخ را به جهان عرضه کردند. روز را به 24 ساعت و هر ساعت را به 60 دقیقه و هر دقیقه را به 60 ثانیه تقسیم کردند. دایره را به 360 درجه تقسیم کرده و نسبت های مثلثاتی را کشف کردند. آنها اولین کسانی بودند که قانون گذاری را برای بشر به ارمغان آوردند. انواع فلزات را کشف کرده و هنر فلزکاری را به وجود آوردند.

فوت

مرحوم پروفسور دكتر محمدتقی زهتابی شبستری، عمر گرانمایه‌ی خود را در راه تدوین و معرفی بدایع ادب آذری ایران گذاشت و در روز ۱ دی ۱۳۷۷ با ایست قلبی در خانۀ آبا و اجدادی خود در شبستر به سرای باقی شتافت. مراسم خاکسپاری آن عزیز از دست رفته با شکوه زیاد و با حضور بسیاری از شخصیت های علمی و فرهنگی آذربایجان در شهرستان شبستر انجام گرفت و بدین ترتیب مردی که تمام عمرش را در راه اعتلای وطن و ملت گذارده بود، به خاک سپرده شد. هرچند که یادش برای همیشه در قلوب مردم آذربایجان زنده خواهد بود.

آثار چاپ شده:

– ماهنامه (اتحاد يولو) بغداد

– پروانه نين سرگذشتي ، بغداد

– باغبان ائل اوغلو ، بغداد

– چريك افسانه سي ، استانبول

– بذ قالاسيندا ، برلين

– بختي ياتميش ، بغداد

– ارك هفته لييي ، برلين

– هستي نسيم ، بغداد

– جنايات 2500 ساله شاهان ، بغداد

– آيا زبان فارسي به زبان ملل ديگر ايران بر تريت دارد ؟ بغداد

– قواعد الفارسيه ، بغداد

– زبان آذري ادبي معاصر ، تبريز

– معاصر آذري ادبي ديلي ، تبريز

–علم المعاني ،لكسيكولوژي ، تبريز

– قوي اولسون اون ، تبريز

–باغبان ائل اوغلو 2 ، تبريز

– ايران توركلرينين اسكي تاريخي 1 و 2 ، تبريز

– شاهين زنجيرده ، تبريز

– افسانه دي شمشيره دايانمازسا آزادليق،

– كيچيك قارداشيما مكتوب

– قوی السون اون

– ایسلاما قدری تورکلرین دیلی و ادبیاتی

– اینجی دیلیم

– دوستوم علی آقا واحدین عزیز خاطره سینه

منابع:
1) نام آوران اذربایجان در سده14   402
2) تسوج در گذر تاریخ 168-171
3)گونئی مدنیت اوجاغی 18- 22  82-83  12/5-14  34/6- 36  26-20/12   14-10/11
4)شانجان 450-456