میرزا معصوم خاوری کوزه کنانی عالم دینی قرن سیزدهم هجری و از شاعران فتحعلی شاه قاجار که گفته می‌شود از نوادگان شمس تبریزی یکی از بزرگان صوفیه و شاعران بزرگ ایرانی است میرزا معصوم خاوری ساکن کاشان بود و در همان جا هم ازدواج نمود همسر او برادرزاده فتحعلی خان ملك الشعرا صبا از معروفترين شاعران اوايل دوره قاجار بود.

فتحعلی خان صبا به جهت کمال و سلامت نفس میرزا معصوم یکی از برادرزادگانش را به همسری او درآورد گذران زندگی میرزا معصوم خاوری از راه بازرگانی بود و خود را به معاشرت اهل دنیا آلوده نساخت در میانه‌های عمر به حج رفت و مثنوی تحفه الحرمین خود را به نام فتحعلی شاه قاجار در مسافرت به حرمین شریفین مکه و مدینه سرود. در سرگذشت نامه‌ها از سلامت نفس سخنرانی دانش فراوان و استادی وی در فنون نظم و نصب سخن فراوان رفته است.

آثار منظوم نفیس خطی خاوری سیزده هزار و سیصد و چهل و هفت بیت است که به شیوه شاعران عصر بازگشت سروده شده است که نشان میدهد، خاوری شاعرانی چون ابوالعلاء گنجوی، فلکی شروانی، خاقانی، جامی، نظامی و محتشم کاشانی را در سرودن اشعار در نظر داشته است و به نوعی احیا کننده شیوه آنان است.

جغرافیای محل زندگی شاعر در آذربایجان و کاشان تاثیری شگرف بر زبان و بیان شاعر داشته است و کلام شاعر متاثر از محیط و اوضاع محل زندگی اوست. خاوری با توجه به شخصیت مذهبی که دارد از شعر و ادب به عنوان ابزار انتقال مفاهیم مورد علاقه و تاکید خویش بهره گرفته است.

خاوری در اوان جوانی علوم ادبی و رسوم عربی را تحصیل كرد و پس از كسب معارف و كمالات هوس خاک بوسی زیارت ثامن ائمّه علی بن موسی الرضا (ع) میکند و پس از زیارت آن مرقد مطهّر به عزم تجارت و سیاحت به نواحی مركزی ایران سفر می كند چنان كه خاک دارالمومنین كاشان دامنش را در تصرف می آورد.

خاوری كوزه كنانی در كاشان، كه دیار ادبا و فضال بود به واسطه ذوق ادبی كه داشته به عضویت محفل ادبی صبا پذیرفته می شود. خاوری كوزه كنانی چنان دلبسته و شیفته كاشان كه دیار ادبا و فضلا بوده است، میگردد كه در اشعارش نیز این دلبستگی را نشان میدهد و تحت تاثیر محیط كاشان قرار میگیرد شاعر پس از اقامت در كاشان به آذربایجان بازنگشته است  او تا آخر عمر در كاشان میماند

بطور كلی خاوری را میتوان پلی ارتباطی میان شاعران خراسانی و آذربایجانی و كاشانی دانست. چنانکه میدانیم شعر آذربایجانی نیز بر پایۀ شعر خراسانی قرن ششم است اما ارزش های ادبی فکری آن به مقدار زیادی بها آنچه در خراسان بود
متفاوت و دیگرگون است به گونه ای كه برخی را تشویق كرده است شعر آذربایجانی را سبکی مستقل قلمداد كنند.

هنر خاوری در سرودن اشعارش رعایت مقتضای حال است. كلام او دارای بلاغت و فصاحت است. ظرافت های بالغی و هنرمندی ها و تخیالت ذهنی شاعر باعث شده تها جزر و مدهای لفظ و معنا را در سرتاسر اشعارش به صورت كامال هنری و همراه بها تصویر سازی هایی بی نظیر بکار رود.

او در پرداختن به داستان هایش به تناسب شخصیت های داستانی خود سخن میگوید. آوردن نکات ارزنده و تلمیح هایی چشم نواز او كه ظرافت های ادبی و صورت های خیالی درآمیخته، به آثار خویش رنگ و بویی تازه بخشیده است. خاوری با بکارگیری آرایه های ادبی و با ساختن تصاویر بالغی و بدیعی هنر آفرینی میکند و سرودن اشعارش نگارگری میکند. او میکوشد ضمن بیان داستان، ظرایف دانش و بینش خود را با عنایت به صناعات ادبی به جلوه آورد.

خاوری شاعر و عالم دینی است و دیوان او سرتاسر توجه به دستورات قرآنی می باشد. او دردیوان سعی دارد همواره به انجام فرایض و مستحبات و دروی از محرمات بپردازد. از جمله: پرهیز از نفسانیات – توبه – شفاعت چهارده معصوم (ع)-عقوبت گناهان- پاداش نیکوكاری و خدمت به خلق بپردازد .

از ویژگی های بارز دیوان خاوری سوگند است. خاوری در جای جای اشعارش معتقهد است كه اكثر انبیا و الهی (ع) برای رفع اندوه و پذیرفته شدن دعاهایشان نام چهارده معصوم(ع) كه جملگی در لوح الهی مرقوم است را بر لبان میرانند و شفاعتشان را میکرده است.از جمله سوگندهای حضرت یعقوب (ع) و حضرت یوسف (ع)

آرامگاه خاوری كوزه كنانی در قبرستان پنجه شاه گذر آقا رحیم كاشان( است كه متاسفانه به جهت تسطیح قبرستان تخریب شده است. آرامگاه خاوری كاشانی نیز در ایوان آیینه كاری زیارت حضرت هارون بن موسی بن جعفر(ع) پنجه شاه كاشان واقع شده است.