قدیمی ترین درخت چنار دنيا در شهر خامنه در شهرستان شبستر در هفتاد کیلومتری غرب تبریز رويش دارد. درخت چنار خامنه از درختان کهنسال ایران با شماره‌ي ۱۲۴ در دي ماه سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار طبيعي ايران به ثبت رسيده است. اين درخت در مجاورت مسجد تاريخي خامنه كه دوره‌ي قاجار احداث شده است، قرار دارد.

در اين درخت، آثار سوختگي در يك سمت درخت وجود دارد كه در اثر صاعقه سوخته است. در سمت ديگر اين درخت كه سالم مانده است، قطر آن، بيش از پنج متر است. و ارتفاع آن حدودپانزده است. عمر اين درخت ۱۷۰۰ سال برآورد شده است. وسعت تاج اين درخت در حدود سيصد متر مربع است.

درخت چنار ديگري به فاصله‌ي كمي از درخت كهنسال چنار خامنه وجود دارد كه بلندي آن از همه جاي اين شهر مشاهده مي شود. عمر درخت چنار دوم بيش از هشتصد و پنجاه سال است. درختان چنار كهنسال در اين شهر مورد احترام اهالي هستند.

در قديم مردمان اين شهر بر اين باور بودند كه بريدن يا شكستن اين درخت اثر بدي بر سرنوشت آن شخص دارد. نيز در مورد اين درخت در قديم باوري بود كه اگر كسي از هیزم خشک شده‌ي این درخت به منزلش ببرد، خانه آن شخص در آتش خواهد سوخت. قايل شدن اعتقاد اين چنيني براي اين درخت، براي محافظت از آن بوده است. چون كه در قديم از هیزم درختان براي گرم كردن خانه و پخت و پز استفاده مي‌كردند.

در بخش هایی از کتاب «خامنه؛ شهر گلها و درختان بادام» نوشته دکتر علی زاهدی پور به نقش مهم این درخت در فرهنگ مردم خامنه ای و شهر شبستر اشاره شده و آمده است که در طول تاریخ، تنه این درخت فروشگاه کفش یکی از شهروندان بوده است.

در کتاب «شیخ محمد خیابانی» نوشته علی آذری (انتشارات صفی علیشاه، 1362، 1354) که به زندگینامه این مبارز مشروطه می پردازد، بارها به این درخت اشاره شده است.

معرفی درخت چنار

درختان چنار در گذشته از فراوان‌ترين و پراهميت‌ترين درختان بي ثمر اما سايه گستر ايران بودند.گواه اين مطالب نام اکثر مكان‌ها، روستاها و شهرهاي ايران است. به عنوان مثال چنارستان روستایی در قزوین، روستاي چنار در شهرستان آباده، روستاي چنار کرمانشاه از توابع بخش فیروزآباد است. تعداد اين روستاها در سراسر ايران بسيار زياد است. در حال حاضر هم بيشترين ثبت درختان كهنسال و پير ايران، درختان چنار هستند.

درخت چنار درختي از خانواده چناریان است كه ارتفاع اين درختان به بیست الي سى متر نيز می‌رسد. درختان چنار تاج مدور و گسترده، تنه‌ي ضخیم و تنومند، برگ‌هاى خزان ریز پنجه‌اى شكل شبيه به كف و انگشت‌هاي انسان، گل‌هاى تك جنسى ریز و سبزفام و میوه‌هاى فندقه‌اى كركدار دارند. موسم گل‌دهى اين درختان از فروردین ماه تا خرداد ماه است.

چنار نماد چیست؟

درخت چنار از درختان بومي و اندميك ايران است. اين درخت ريشه در تاريخ و تمدن ايرانيان دارد. درخت چنار درختي عظيم، تنومند و سر برافراشته است. نه تنها اين خصوصيات بلكه جوان و سرسبز شدن آن با پوست‌اندازي در هر سال، اين درخت را تبديل به درختان مورد احترام در طول تاريخ ايران كرده است.

اين درختان سمبل و نماد باروری و سرسبزی، نمادي از شكوه و سلطنت، سرزندگي، بركت و عظمت هستند. درخت چنار از درختان مقدس در دوران هخامنشيان است. به طوري كه در اتاق خواب پادشاهان هخامنشي درخت زرين چناري وجود داشت كه اين درخت زرين نماد سلطنت و پادشاهي به شمار مي‌رفت.

منابع

• گياهان و درختان مقدس در فرهنگ ايراني، مرتضي فرهادي
• صورت‌های متنوع درخت زندگی بر روی فرش‌های ایرانی، حسين عابددوست، زيبا كاظم پور، گلجام، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن علمی فرش ایران، شماره ۱۲، بهار ۱۳۸۸