باله خلیل عارف نامی قرن پنجم هجری یکی از چهار عارف ناظر بازسازي شهر تبریز و بنیان گذار مسجد جامع تبریز پس از زلزله سال ۴۳۵ هجری است او از متقدمان مشایخ آذربایجان میباشد آرامگاه این عارف نامی بعنوان « امامزاده ابراهیم خلیل» در ورودیه قبرستان تاریخی شهر صوفیان واقع شده است.
اما در مورد کلمه” باله” که به منظور بزرگداشت و احترام همراه نام این عارف بکار رفته است، به نظر میرسد که در آن دوره و به زبان آذری این لفظ مترادف با” اخی” بوده است چنان که کربلایی می نویسد:” باله به زبان رازی( آذری) بزرگ و جوانمرد و صاحب ایثار را گویند”، بدین ترتیب باله خلیل به زبان آذری یعنی اخی خلیل، همانند استادش اخی فرج، که هر دو واژه حاکی از مشرب فتوت و اخوت آن ها است.
مردم صوفیان اعتقاد راسخی به این امامزاده داشته و پیوسته در عمران و آبادی و احیا آن تلاش کرده اند. در ایام محرم و سوگواری ها مراسم سوگواری و عزاداری در حسینیه این بقعه برگزار می شود و مردم نذورات خویش را به ضریح می اندازند و روزهای پنج شنبه و جمعه حرم این بزرگوار از جمعیت زوار موج میزند که برای راز و نیاز به این مکان مقدس می آیند.
در زمان هارون الرشید، تبریز دچار زلزله های خانمان سوز گشت و همه جای تبریز با خاک یکسان شد. هارون به پیشنهاد همسرش زبیده خاتون دستور نوسازی شهر را صادر کرد. تبریز نوسازی شد ولی دیری نپایید که در زمان خلافت متوکل عباسی به سال 244ه.ق زلزله ای شدیدتر اثری از تبریز بر جای نگذاشت.
پس از نوسازی شهر تبریز در سال 433ه.ق زمین لرزه ای دیگر تمام چهار ستون تبریز را به لرزه در آورد. این بار القائم بأمرالله بر مسند خلافت نشسته بود، دستور بازسازی به مرحله اجرا گذاشته شد. ابو طاهر منجم از طریق نجوم خبر از زلزله ای دیگری داد و شب جمعه ماه صفر این پیشگویی تحقق یافت. پس از این زمین لرزه هیات فرستاده شده از سوی خلیفه عباسی با اجتماع چهار نفر از بزرگان آذربایجان به نوسازی شهر زلزله دیده تبریز مشغول شدند که یکی از آن چهار نفر باله خلیل بود. سه دیگر آنها عبارت بودند از: شیخ ابو نصر النجقی، شیخ ابو علی ایوبان و شیخ سعید سمول.
از این گزارش تاریخی میزان نام و آوازه باله خلیل صوفیانی در آن روزگاران نمایان میشود. باله خلیل مرید اخی فرج زنجانی بود و در رساله فتوّت نامه که به شیخ شهاب الدین سهروردی منسوب است از وی با عنوان باله خلیل مرندی یاد شده است.
قبر وی در شهر صوفیان با عنوان امامزاده خلیل مورد توجه اهالی صوفیان بوده و از اماکن مقدس شهر به حساب میاید. نزدیک هفتاد سال پیش، هر سال در سومین روز ماه محرم الحرام کاروان عزایی از روستای (قوم تپه) برای عزاداری به این مقبره میامدند و در این مکان به تعزیه داری مشغول میشدند. اهالی شهر صوفیان نیز در ایام عزاداری و غیر آن به انجام مراسم مذهبی و ادای نذورات در این مکان میپرداختند. تولیت این آرامگاه نسل های متمادی در دست خاندانی به نام (شیخ قدیم) که هم اکنون به (اقدمی) شهرت دارند، بود و پس از آن به تصرف اوقاف درآمد.
در میان اسناد مرحوم ابوترابی به جواب سوالی در رابطه با امامزاده بودن یا نبودن این مکان از مرحوم آیت الله مرعشی نجفی برخوردیم که امامزاده بودن این مکان را نفی میکرد. بر پایه گزارش برخی از اهالی شهر صوفیان اولین تابلو مقبره باله خلیل صوفیانی که با عنوان (امامزاده خلیل فرزند موسی الکاظم علیه السلام) بر سر در مقبره وجود دارد، توسط مرحوم حاج اکبر اکبرنژاد صوفیانی نصب شده است. هم اکنون این آرامگاه با اختصاص بودجه ای نوسازی و در حال توسعه می باشد.
گلپنارلی در کتاب مولانا جلال الدین، صمد موحد در کتاب شیخ صفی الدین اردبیلی و کاظم وایقانی در مکتب عرفانی تبریز در مورد این شخصیت کاوش های مفصلی دارند که علاقمندان نگاه کنند.
زیارتگاه امامزاده ابراهیم خلیل علیه السلام در شهر صوفیان و در ۳۵ کیلومترى شهر تبریز و بین سه شهر تبریز به مرند و شبستر واقع شده است این زیارتگاه در سمت شرقى شهر صوفیان در کنار جاده ترانزیتى و راه آهن واقع گردیده است.
منبع
نامداران ارونق و انزاب جلد 1 ص 534 تا 536
